ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-1130-30.07.2025-ՏՀ-011/0) վերաբերյալ

Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-1130-30.07.2025-ՏՀ-011/0) (այսուհետ՝ Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում: 

Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության: 

Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:






Իրավական փորձաքննության արդյունքները

Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը.

1. Նախագծի 1-ին հոդվածով «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք)  5-րդ հոդածի 1-ին մասում լրացվող նոր՝ 13-րդ կետում «ՀՀ կառավարության» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել  «Կառավարության» բառով՝ հիմք ընդունելով Սահմանադրությամբ սահմանված հասկացությունը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի պահանջները, մասնավորապես՝ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ:

2. Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:»: 

Սույն առաջարկի ընդունմամբ Նախագծում կբացառվի նաեւ հապավումների կիրառումը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված կանոնը, որի համաձայն. «2. Արգելվում են նորմատիվ իրավական ակտում կատարել բառերի կամ տերմինների անհարկի կրճատումներ, ինչպես նաեւ բառերի կամ տերմինների հապավումներ:»:

2. Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «1. Մաքսատուրքի, հարկերի, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի վճարման ժամկետները սահմանվում են Միության մաքսային օրենսգրքով եւ սույն օրենքով:»: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն. «4. Հարկերի վճարումը իրականացվում է Միության մաքսային օրենսգրքով եւ Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքով սահմանված ժամկետներում:»:

Հարկ է նկատել, որ հարկերի վճարման ժամկետների վերաբերյալ երկու կարգավորում է սահմանված, ընդ որում Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 38-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված դրույթով հարկերի վճարման ժամկետները սահմանվում են Միության մաքսային օրենսգրքով եւ Օրենքով, իսկ Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 38-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված կարգավորումը որպես հարկերի վճարման ժամկետները կարգավորող նորմատիվ իրավական ակտեր նշում է Միության մաքսային օրենսգիրքը եւ Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգիրքը:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 38-րդ հոդվածում բացառել ներքին հակասությունը: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված դրույթից, այն է. «8. Նորմատիվ իրավական ակտերում բացառվում են իրավական նորմերի անհիմն կրկնությունները եւ ներքին հակասությունները:»:

3. Նախագծի 4-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 39-րդ հոդվածի 17-րդ մասի համաձայն. «17. Մաքսային պարտավորությունները մարվում են նախ գանձապետարանի կողմից վարվող պետական բյուջեի միջոցների առանձին ենթահաշվում առկա՝ մինչեւ սույն հոդվածով սահմանված դրույթների ուժի մեջ մտնելն առաջացած գերավճարների հաշվին, այնուհետեւ՝ մաքսային միասնական հաշվում առկա գումարների հաշվին:»:

Նշված կարգավորման վերաբերյալ նշենք հետեւյալը.

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի` նորմատիվ իրավական ակտի կառուցվածքին վերաբերող 13-րդ հոդվածում սահմանված է. «(...) 4. Նորմատիվ իրավական ակտն ունենում է անցումային դրույթներ, եթե`

1) նորմատիվ իրավական ակտը լրիվ գործողության մեջ դնելու համար պահանջվում են ժամկետներ կամ որոշակի պայմաններ, կամ

2) որոշակի ժամկետների (սահմանափակ ժամանակահատվածի) կամ նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված պայմանների համար անհրաժեշտ է սահմանել իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերից տարբերվող այլ նորմեր, կամ

3) նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերի ուժի մեջ մտնելուց հետո անհրաժեշտ է սահմանել ըստ որոշակի անձանց շրջանակի կամ տարածքի` ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերի գործողության համար այլ նորմեր:

5. Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ`

1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից.

2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:

6. Նորմատիվ իրավական ակտը պարունակում է անցումային դրույթներ, եթե անձի իրավական վիճակը բարելավող նորմատիվ իրավական ակտին նախատեսվում է տալ հետադարձ ուժ, կամ անձի իրավական վիճակը բարելավող իրավական ակտին հետադարձ ուժ տալու համար անհրաժեշտ է սահմանել համապատասխան նորմեր: Այս դեպքում նորմատիվ իրավական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են`

1) նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա այն մասերը, որոնց տրվում է հետադարձ ուժ.

2) հետադարձ ուժ տալու իրավակարգավորումների (ժամկետների, պայմանների, անձանց շրջանակի) համար անհրաժեշտ համապատասխան նորմեր: (...)»:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ նշենք, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 39-րդ հոդվածի 17-րդ մասում սահմանված իրավադրույթն իր բովանդակությամբ ենթադրում է անցումային դրույթ: Ուստի առաջարկում ենք Նախագծի 4-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 39-րդ հոդվածի 17-րդ մասում սահմանված իրավանորմը նախատեսել որպես անցումային դրույթ, չներառելով այն Օրենքի հիմնական մասում նոր խմբագրությամբ շարադրվող հոդվածում: 

4. Նախագծի 6-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 42-րդ հոդվածի 7-րդ եւ 8-րդ մասերի համաձայն. « 7. Կանխավճարները վճարողի կամ նրա կողմից լիազորված մաքսային ներկայացուցչի դիմումի հիման վրա կարող են օգտագործվել որպես դրամական միջոցների գրավադրման եղանակով մաքսային վճարների, ներքին շուկայի պաշտպանության միջոցների, մաքսային մարմիններին վճարման ենթակա այլ հարկերի գծով մաքսային պարտավորությունների կատարման ապահովում՝ Կառավարության կողմից սահմանված դեպքերում եւ պայմանների ապահովման պարագայում: Սույն մասով սահմանված դեպքում մաքսային մարմինները օրենսդրությամբ սահմանված կարգով սառեցնում են որպես մաքսային վճարների, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի եւ մաքսային մարմիններին վճարման ենթակա այլ հարկերի գծով մաքսային պարտավորությունների կատարման ապահովում՝ տրամադրված միջոցները:

8. Կանխավճարները կարող են օգտագործվել նաեւ ֆիզիկական անձանց կողմից անձնական օգտագործման նպատակով ներմուծվող ապրանքների մասով որպես դրամական միջոցների գրավադրման եղանակով մաքսային պարտավորությունների կատարման ապահովում՝ սույն հոդվածին համապատասխան եւ Կառավարության կողմից սահմանված դեպքերում եւ պայմանների ապահովման պարագայում:»:

Նշված կարգավորումների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը.

Նախագծի 6-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 42-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված դրույթը դրամական միջոցների գրավադրումը սահմանում է որպես մաքսային վճարների, ներքին շուկայի պաշտպանության միջոցների, մաքսային մարմիններին վճարման ենթակա այլ հարկերի գծով մաքսային պարտավորությունների կատարման ապահովման եղանակ, եւ մաքսային մարմիններին իրավասություն է տալիս սառեցնել մաքսային վճարների, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի եւ մաքսային մարմիններին վճարման ենթակա այլ հարկերի գծով մաքսային պարտավորությունների կատարման ապահովում՝ տրամադրված միջոցները:

Հարկ ենք համարում նշել, որ գրավի, այդ թվում դրամական միջոցների գրավի վերաբերյալ հարաբերությունները կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքով, որի 257-րդ հոդվածում ամրագրված է. «Գրավի առարկա դրամական միջոցները պահվում են բանկի կամ նոտարի դեպոզիտային հաշվում:(...)»: Մինչդեռ Նախագծում դրամական միջոցների գրավադրման վերաբերյալ հարաբերությունները կարգավորված են այլ կերպ՝ առանց Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված գրավի առակա դրամական միջոցները բանկում կամ նոտարի դեպոզիտային հաշվում պահելու  առանձնահատկության հաշվառման: 

Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ անհրաժեշտ է նշված իրավադրույթները վերանայել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի տեսանկյունից՝ դրամական միջոցների գրավի առանձնահատկության հաշվառման նպատակով:

5. Նախագծի 8-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 55-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն. «7. Մաքսային միասնական հաշվին մուտքագրված կանխավճարները, վերջին օգտագործման օրվանից 5 օրացուցային տարվա ընթացքում վճարողի կողմից տնօրինված չլինելու դեպքում, մաքսային մարմինների կողմից փոխանցվում են պետական բյուջեի այլ՝ ոչ հարկային եկամուտների հաշիվներին՝ Կառավարության կողմից սահմանված կարգով:»:

Նշված կարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը.

Նախագծի 8-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 55-րդ հոդվածի 7-րդ մասում նախատեսված դրույթը սահմանում է, որ եթե մաքսային միասնական հաշվին մուտքագրված կանխավճարների վերջին օգտագործման օրվանից անցել է հինգ տարի, եւ վճարողը դրանց նկատմամբ որեւէ գործողություն չի իրականացրել, ապա այդ միջոցները մաքսային մարմինների կողմից փոխանցվում են պետական բյուջեի այլ՝ ոչ հարկային եկամուտների հաշվին՝ Կառավարության կողմից սահմանված կարգով։

Նախագծի 6-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 42-րդ հոդվածում սահմանված դրույթների վերլուծությունը, ինչպես նաեւ Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված դրույթը փաստում են, որ մաքսային միասնական հաշվին մուտքագրված կանխավճարները համարվում են կանխավճարը կատարած անձի սեփականությունը։

Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգը, ըստ Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի, երաշխավորում է սեփականության բոլոր ձեւերի ճանաչումն ու հավասար պաշտպանությունը։ Այս դրույթը ոչ միայն հաստատում է սեփականության իրավունքի ճանաչումը որպես հիմնարար իրավունք, այլ նաեւ պարտավորեցնում է պետությանը՝ ձեռնպահ մնալ կամայական միջամտությունից՝ անկախ սեփականության ձեւից։

Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու եւ տնօրինելու իրավունք:»։

Սեփականության իրավունքի հասկացությունը եւ բովանդակությունը բացահայտված են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ հոդվածում, մասնավորապես. «1. Սեփականության իրավունքը սուբյեկտի` օրենքով եւ այլ իրավական ակտերով ճանաչված ու պահպանվող իրավունքն է` իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու եւ տնօրինելու իրեն պատկանող գույքը: 

Տիրապետման իրավունքը գույքը փաստացի տիրապետելու իրավաբանորեն ապահովված հնարավորությունն է: 

Օգտագործման իրավունքը գույքից դրա օգտակար բնական հատկությունները քաղելու, ինչպես նաեւ դրանից օգուտ ստանալու իրավաբանորեն ապահովված հնարավորությունն է: Օգուտը կարող է լինել եկամտի, պտուղների, աճի, ծնաճի եւ այլ ձեւերով: 

Տնօրինման իրավունքը գույքի ճակատագիրը որոշելու իրավաբանորեն ապահովված հնարավորությունն է: 

2. Սեփականատերն իրավունք ունի իրեն պատկանող գույքի նկատմամբ, իր հայեցողությամբ, կատարել օրենքին չհակասող եւ այլ անձանց իրավունքներն ու օրենքով պահպանվող շահերը չխախտող ցանկացած գործողություն, այդ թվում` իր գույքը որպես սեփականություն օտարել այլ անձանց, նրանց փոխանցել այդ գույքի օգտագործման, տիրապետման եւ տնօրինման իրավունքները, գույքը գրավ դնել կամ տնօրինել այլ եղանակով:»:

Այսպիսով՝ անձն ունի իր սեփականությունը իր հայեցողությամբ տնօրինելու լիիրավ իրավունք։ Այս դրույթներն ակնհայտորեն ենթադրում են, որ անձը կարող է տնօրինել իր սեփականությունը, այդ թվում մաքսային միասնական հաշվին մուտքագրված դրամական միջոցները՝ անկախ այն հանգամանքից՝ գործել է դրանց նկատմամբ, թե՝ ոչ։ Այլ կերպ ասած՝ չօգտագործելը եւս տնօրինման ձեւ է, եւ չի կարող դիտարկվել որպես սեփականության իրավունքից հրաժարում։ 

Հետեւաբար՝ այն հանգամանքը, որ կանխավճարային գումարն օգտագործված չէ հինգ տարի շարունակ, չի նշանակում, թե դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարել է։ Սահմանադրությունը որեւէ կերպ չի սահմանում սեփականության իրավունքի ժամկետ, որի ավարտին անձի սեփականությունը դադարում է նրանը լինել։

 Նախագծի 8-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 55-րդ հոդվածի 7-րդ մասը նախատեսում է կանխավճարների փոխանցում պետական բյուջե՝ առանց վճարողի համաձայնության կամ առերեւույթ գործողության։ Սա փաստացի կարող է սահմանափակել Սահմանադրությամբ երաշխավորված սեփականության իրավունքի տնօրինման իրավազորությունը։

Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ մասերում սահմանված իրավադրույթների համաձայն. «3. Սեփականության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` հանրության շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության նպատակով:

4. Ոչ ոք չի կարող զրկվել սեփականությունից, բացառությամբ դատական կարգով` օրենքով սահմանված դեպքերի:

5. Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարումն իրականացվում է օրենքով սահմանված բացառիկ դեպքերում եւ կարգով` միայն նախնական եւ համարժեք փոխհատուցմամբ:»։

Սահմանադրության վերը մեջբերված դրույթները նախատեսում են սեփականության իրավունքի պաշտպանության ամուր երաշխիք, համաձայն որի՝ սեփականությունից կարող է զրկել միայն դատարանը՝ օրենքով նախատեսված դեպքերում:

Սահամանադրական այս նորմերն առանձնահատուկ մոտեցում են դրսեւորել պետության կողմից սեփականության իրավունքի նկատմամբ հնարավոր ոտնձգությունների կանխման եւ, մասնավորապես, մասնավոր սեփականության իրավունքի պաշտպանության երաշխիքներ ստեղծելու հիմնահարցի առնչությամբ՝ ամրագրելով, որ սեփականության օտարումը՝ հանրային գերակա շահերի ապահովման նպատակով, կարող է կատարվել միայն բացառիկ դեպքերում, օրենքով սահմանված կարգով եւ նախնական համարժեք փոխատուցմամբ:

Հարկ է նշել, որ Նախագծի քննարկվող դրույթով անձի սեփականություն համարվող մաքսային միասնական հաշվին մուտաքագրված կանխավճարները փոխանցվում են պետական բյուջե, զրկելով անձին այդ միջոցներն իր հայեցողությամբ տնօրինելու իրավունքից՝ առանց դատական կարգի, ինչպես նաեւ նման կարգավորման անհրաժեշտությունը որեւէ կերպ չի հիմնավորվում հանրության շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության նպատակով։ 

Սեփականության իրավունքն իրավական պետության անկյունաքարային հիմնասյուներից է։ Դրա ցանկացած սահմանափակում կամ առավել եւս՝ զրկում, պետք է կիրառվի բացառիկ զգուշությամբ, իրավական հստակ կարգով եւ միայն այն դեպքում, երբ կան բավարար իրավաչափ հիմքեր։ Հակառակ դեպքում, սա ոչ միայն սահմանադրական նորմերի, այլեւ իրավական պետության հիմքային սկզբունքների խախտում է։ 

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ կարծում ենք՝ Նախագծի 8-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 55-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված դրույթը կարող է խնդրահարույց լինել Սահմանադրությամբ երաշխավորված սեփականության իրավունքի տեսանկյունից եւ խաթարել սեփականության իրավունքի անժամկետ լինելու հանգամանքը։ Ուստի առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի քննարկվող դրույթը Սահմանադրությամբ ամրագրված սեփականության իրավունքի տեսանկյունից։

6. Նախագծի 10-րդ հոդվածով ուժը կորցրած է ճանաչվում Օրենքի 204-րդ հոդվածի 12-րդ մասը, սակայն Օրենքի 59-րդ հոդվածի 6-րդ մասում շարունակվում է հղում կատարվել Օրենքի 204-րդ հոդվածի 12-րդ մասին։ Առաջարկում ենք Նախագիծը համալրել համապատասխան փոփոխությամբ՝ վերանայելով Օրենքի 59-րդ հոդվածի 6-րդ մասը եւ անհրաժեշտության դեպքում կատարել համապատասխան փոփոխություն՝ ապահովելու համար օրենքի դրույթի հստակ կիրառելիությունը։

7. Նախագծի 13-րդ հոդվածում նշված «իրավական ակտերն» եւ «իրավական ակտերը» բառերից առաջ առաջարկում ենք լրացնել «ենթաօրենսդրական նորմատիվ» բառերը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված հասկացությունը, ինչպես նաեւ 15-րդ հոդվածի 1-ին  մասում սահմանված դրույթը: 

Միաժամանակ առաջարկում ենք նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը հանել: 


Եզրահանգում

Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծում սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 10-րդ եւ 60-րդ հոդվածների տեսանկյունից: 

Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին:



ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ 

ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ 

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ 

Կատարող՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248)

18.08.2025թ.

ՏԵՂԵԿԱՆՔ

Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին

Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:
 


ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ 

ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ 

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ 

Կատարող՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248)

18.08.2025թ.






Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները

Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքում (այսուհետ՝ Օրենք) կատարել որոշակի փոփոխություններ եւ լրացումներ՝ ՀՀ մաքսային համակարգում ներդնելով «միասնական հաշիվ» էլեկտրոնային համակարգը (այսուհետ՝ Միասնական հաշիվ), որը միտված է մաքսային վճարների գծով պարտավորությունների հաշվառման եւ մարման ընթացակարգերի արդյունավետության բարձրացմանը: Ներկայումս մաքսային վճարների գծով պարտավորությունների մարման նպատակով կատարվող փոխանցումներն իրականացվում են Գանձապետարանում բացված առանձնացված հաշիվներին, եւ մեկ մաքսային հայտարարագրով ծագած պարտավորությունները մարելու համար կարող են իրականացվել մի քանի առանձին փոխանցումներ՝ համապատասխանաբար երկարաձգելով մաքսային ձեւակերպումների համար ծախսվող ժամանակը եւ մեծացնելով փոխանցումներն առանձին-առանձին իրականացնելու համար սահմանված միջնորդավճարների չափը:

Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները:

1. Նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր՝ 11-րդ կետի «գ» ենթակետով, որպես կանխավճարի առաջացման միջոց, սահմանվում է. «մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ արձանագրություններով մաքսային պարտավորությունների առաջադրման արդյունքում մաքսային միասնական հաշվին փոխանցված կամ վճարված գումարներ»-ը, ինչը մեթոդաբանական առումով բավականին խոցելի ձեւակերպում է: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ մի կողմից «մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ արձանագրություններով մաքսային պարտավորությունների առաջադրման արդյունքում» վճարող հանդիսացող իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձի համար կառաջանա ոչ թե կանխավճար, այլ լրացուցիչ մաքսային պարտավորություն կամ տուգանք (ինչն էլ կանխավճարի հակառակ բովանդակությունն ունի), իսկ մյուս կողմից՝ տեսականորեն որպես կանխավճար կարող են դիտվել այն գումարները, որոնք կառաջանան մաքսային մարմինների կողմից մաքսային կանոնների խախտման դեպքում եւ համապատասխան արձանագրության չեղարկման արդյունքում գանձված գումարները վերադարձնելու պարագայում: Հետեւաբար, առաջարկում ենք կամ Նախագծից հանել դրա 1-ին հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր՝ 11-րդ կետի «գ» ենթակետը, կամ էլ հստակեցնել եւ ճշգրտել այդ ենթակետի բովանդակությունն ու իմաստը:

2. Նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր՝ 12-րդ կետով տրվում է «մաքսային միասնական հաշիվ» հասկացության սահմանումը, ըստ որի՝ մաքսային միասնական հաշիվը. «սույն օրենքով սահմանված դեպքերում մաքսային պարտավորությունների մարման նպատակով գանձապետարանի կողմից վարվող՝ մաքսային մարմնի կողմից տնօրինվող պետական արտաբյուջետային միջոցների ավանդային ենթահաշիվ» է: 

Նախագծի հիմնավորման մեջ որեւէ բացատրություն չի տրվում, թե ինչու՞ պետք է Միասնական հաշիվը լինի արտաբյուջետային ավանդային ենթահաշիվ, այն դեպքում, երբ հարկային եւ մաքսային բոլոր պարտավորությունները կատարվում են գանձապետական հաշիվների միջոցով (այսինքն՝ տվյալ մոտեցումն առնվազն լուրջ հիմնավորման կարիք ունի), իսկ մյուս կողմից էլ՝ այն հակասում է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» օրենքով սահմանված՝ արտաբյուջետային հաշիվների հետ կապված իրավակարգավորումներին: Մասնավորապես, տվյալ օրենքի 1.2.-րդ հոդվածի 16-րդ մասի համաձայն. «Արտաբյուջետային (այդ թվում` ավանդային) հաշիվներն են պետական կամ համայնքային հիմնարկի անվամբ գանձապետական միասնական հաշվում պետական բյուջեի միջոցների եւ համայնքների բյուջեների միջոցների ենթահաշվից դուրս գործող ենթահաշիվները, ինչպես նաեւ բանկային համակարգում գործող հաշիվները:», իսկ մաքսային մարմինները, ինչպես հայտնի է, պետական հիմնարկներ չեն հանդիսանում:

Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր՝ 12-րդ կետով տրվող «մաքսային միասնական հաշիվ» հասկացության սահմանումը (այն ներկայացնելով որպես գանձապետական հաշիվ) կամ էլ, եթե առկա են լուրջ հիմնավորումներ, ներկայացնել նաեւ  «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» օրենքում համապատասխան փոփոխություններ պարունակող օրենքի նախագիծ՝ նշված հակասությունը բացառելու նպատակով:


Եզրահանգում

Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից հստակեցման եւ լրամշակման կարիք ունի:



ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ 

ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                               ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ 

(հեռ.` 011 513-668)

01.08.2025թ.





Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները

Նախագծով առաջարկվում է «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքում կատարել փոփոխություններ եւ լրացումներ:

Նախագծի ընդունումը պայմանավորված է ներկայիս մաքսային համակարգի գործընթացների ավտոմատացման, թվայնացման եւ արդյունավետության բարձրացման անհրաժեշտությամբ։

Մասնավորապես, Նախագծով առաջարկվում է՝

  • ներդնել «մաքսային միասնական հաշիվ» էլեկտրոնային համակարգ, որի միջոցով կենտրոնացված կառավարման եւ ավտոմատացման օգնությամբ ավելի արդյունավետ կդառնան մաքսային վճարների, ինչպես նաեւ մաքսային մարմիններին վճարվող այլ հարկերի, տուրքերի, դրանց գծով տույժերի եւ տուգանքների հաշվառման, գանձման եւ կիրառման ընթացակարգերը,
  • հստակեցնել մաքսային մարմինների եւ վճարողների միջեւ փոխհարաբերությունները,
  • կարգավորել մաքսային պարտավորությունների կատարման առանձնահատկությունները իրավաբանական անձանց լուծարման եւ վերակազմակերպման դեպքերում եւ այլն:

Նախագծի ընդունման արդյունքում ակնկալվում է մաքսային համակարգի թվայնացում, վճարների (տույժերի, տուգանքների) հաշվարկման եւ մաքսային պարտավորությունների մարման գործընթացների ավտոմատացում, վարչարարության պարզեցում: 

Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրներ չի պարունակում:

Նախագծի վերաբերյալ առաջարկություններ եւ դիտողություններ չկան:


Եզրահանգում

Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:



ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ 

ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ,

ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ

ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                                                ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ 

Կատարող՝  Ս. Համբարձումյան   (հեռ. 011-513-360)

11.08.2025թ.