Հոդված 1. «Պետական գաղտնիքի մասին» 2023 թվականի մարտի 1-ի ՀՕ-49-Ն օրենքի /այսուհետ՝ օրենք/ 7-րդ գլուխը շարադրել հետեւյալ  խմբագրությամբ.

«Գլուխ 7

ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿ ՏԱՐԱԾՄԱՆ ԾԱՌԱՅՈՂԱԿԱՆ ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

ՀՈԴՎԱԾ 29. Տեղեկությունները սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններ դասակարգելու հիմքերը

1. Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների եւ իրավաբանական անձանց ղեկավարները կամ փաստաթուղթը ստորագրելու կամ հաստատելու իրավասություն ունեցող պաշտոնատար անձինք Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության, ազգային անվտանգության ապահովման, ինչպես նաեւ արտաքին հարաբերությունների, իրավակարգի քաղաքական եւ տնտեսական շահերի պաշտպանության նպատակով կարող են սահմանափակել տեղեկությունների հասանելիությունը՝ դրանք դասելով սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին, եթե այդ տեղեկությունները պետական գաղտնիքի տարրեր են պարունակում, սակայն ինքնին չեն բացահայտում պետական գաղտնիքը:

2. Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունները սահմանափակման ամբողջ ժամկետի ընթացքում հրապարակման ենթակա չեն:

ՀՈԴՎԱԾ 30. Տեղեկությունները սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններ դասակարգելու սահմանափակումները

1. Արգելվում է սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին դասել.

 1) հասարակական կարծիքի հարցումների արդյունքները.

 2) ընդհանրացված վիճակագրական հետազոտությունները կամ վերլուծությունները.

 3) տնտեսական եւ սոցիալական կանխատեսումները.

4) շրջակա միջավայրի պահպանության  եւ արտանետումների մասին տվյալները.

5) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների  աշխատանքի կամ գործառույթների հաշվետվությունները, պարտականությունների կատարման որակի կամ կառավարչական սխալների վերաբերյալ տեղեկությունները, եթե դրանք  չեն բացահայտում  պետական գաղտնիք կամ օրենքով պաշտպանվող այլ գաղտնիք.

6) տեղեկություն, որը վնասում է կամ կարող է վնասել պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների պաշտոնատար անձի, իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձի հեղինակությունը, բացառությամբ անձնական տվյալների կամ հատուկ կատեգորիայի անձնական տվյալների, որոնց բացահայտումը կխախտի տվյալների սուբյեկտի մասնավոր եւ ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքը.

7) սպառողների շահերի պաշտպանությունից բխող ապրանքների եւ ծառայությունների որակի մասին տեղեկությունները.

8) պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից պատվիրված հետազոտությունների կամ վերլուծությունների արդյունքները, եթե դրանք  չեն բացահայտում  պետական գաղտնիք կամ օրենքով պաշտպանվող այլ գաղտնիք.

9) պետական, տեղական ինքնակառավարման մարմինների բյուջետային միջոցների օգտագործման մասին փաստաթղթերը, այդ թվում՝ բյուջեից վճարված կամ վճարվող աշխատավարձերը եւ այլ վարձատրությունները կամ փոխհատուցումները, եթե դրանք  չեն բացահայտում  պետական գաղտնիք կամ օրենքով պաշտպանվող այլ գաղտնիք.

10) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների գույքային պարտավորությունների վերաբերյալ տեղեկությունը, եթե դրանք  չեն բացահայտում  պետական գաղտնիք կամ օրենքով պաշտպանվող այլ գաղտնիք.

11) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների գույքի վերաբերյալ տեղեկությունը, եթե դրանք  չեն բացահայտում  պետական գաղտնիք կամ օրենքով պաշտպանվող այլ գաղտնիք.

12) անձանց իրավունքների, ազատությունների, պարտականությունների իրականացման համար անհրաժեշտ փաստաթղթերը, որոնք պահվում են գրադարանների բաց ֆոնդերում կամ կազմակերպությունների բաց տեղեկատվական համակարգերում.

13) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների, իրավաբանական անձանց իրավական կարգավիճակը, ինչպես նաեւ անձանց իրավունքները եւ ազատությունները, դրանց իրականացման կարգերը սահմանող իրավական ակտերը.

14) իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձանց դիմումների եւ հանրագրերի քննարկման եւ դրանց արդյունքներով որոշումների կայացման կարգերը.

15) սահմանված կարգով քննարկված իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձանց դիմումների եւ հանրագրերի վերաբերյալ կայացված որոշումները, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի.

16) բյուջեի կատարման, տնտեսության ընդհանուր վիճակի եւ բնակչության կարիքների մասին տեղեկությունները.

17) սույն օրենքի 9-րդ հոդվածով նախատեսված տեղեկությունները:

ՀՈԴՎԱԾ 31. Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններին հասանելիությունը

1.  Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների եւ իրավաբանական անձանց համապատասխան պաշտոնատար անձինք իրավունք ունեն առնչվելու սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններին, այն ծավալով, որն անհրաժեշտ է իրենց պարտականությունները պատշաճ կատարելու համար: Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունները չեն կարող փոխանցվել երրորդ անձանց առանց սահմանափակումներ սահմանած մարմնի ղեկավարի կամ նրա կողմից լիազորված համապատասխան պաշտոնատար անձի թույլտվության:

ՀՈԴՎԱԾ 31.1. Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններին հասանելիության սահմանափակումները

1. Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններին հասանելիությունը սահմանափակվում է այդ տեղեկության մշակման, պատրաստման կամ ստացման պահից այնքան ժամանակ, որքան անհրաժեշտ է մինչեւ այն պատճառի վերանալը կամ իրադարձության վրա հասնելը, որոնք  նախատեսված են տվյալ տեղեկությունը որպես սահմանափակ տարածման դասակարգելու հիմնավորմամբ,  մինչեւ հինգ տարի ժամկետով: Մարմնի ղեկավարը կամ նրա կողմից լիազորված համապատասխան պաշտոնատար անձը կարող է երկարաձգել տեղեկության հասանելիության սահմանափակման ժամկետը եւս մինչեւ երկու տարով, եթե հասանելիության սահմանափակում սահմանելու հիմքը կամ պատճառը չի վերացել:

2. Պետական մարմինների կողմից վերահսկողության, հսկողության եւ ուսումնասիրության վերաբերյալ փաստաթղթերին հասանելիության սահմանափակումը գործում է մինչեւ համապատասխան մարմնի կողմից որոշումների ընդունումը եւ ուժի մեջ մտնելը, եթե չկա տեղեկության հասանելիությունը սահմանափակելու օրենքով նախատեսված այլ հիմք:

3. Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների հասանելիության սահմանափակման ժամկետները հաշվարկվում են այդիպիսի սահմանափակում կիրառելու՝ տեղեկությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին դասելու պահից:

ՀՈԴՎԱԾ 31.2. Տեղեկությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն դասակարգելու  կարգը

1.  Համապատասխան մարմնի ղեկավարը սահմանում է այն փաստաթղթերի ցանկը, որոնք կարող են դասակարգվել որպես սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն՝ նշելով սույն օրենքով կամ այլ օրենքով նախատեսված հիմքը: Տեղեկությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին դասում է տեղեկությունները մշակող (կատարող) կամ հաստատող (ստորագրելու իրավասություն ունեցող) պաշտոնատար անձը կամ համապատասխան մարմնի ղեկավարը:

2. Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկության տեղեկակիրների վրա կատարվում է «Ծառայողական օգտագործման համար» նշում: Սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն մշակող /պատրաստող/  անձը պարտավոր է տեղեկակիրի վերեւի աջ անկյունում մեծատառով կատարել «ԾԱՌԱՅՈՂԱԿԱՆ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԱՄԱՐ» նշումը կամ «ԾՕՀ» հապավումը, որի տակ լրացվում է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ կազմակերպությունների անվանումը կամ անվանման հապավումը կամ կրճատ անվանումը, հղում սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված ցանկի համապատասխան կետին, սահմանափակման գործողության վերջնական ժամկետը եւ վերը նշված նշումը կատարելու ամսաթիվը:

3. Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների (իրավաբանական անձանց) համապատասխան պաշտոնատար անձինք տեղեկությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն դասակարգելուց հետո պարտավոր են այդ մասին անհապաղ տեղեկացնել բոլոր նրանց, ում փոխանցել է այդ տեղեկությունը:

4. «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկության գործավարությունն իրականացվում է պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու կազմակերպությունների (իրավաբանական անձանց) ոչ գաղտնի գործավարություն իրականացնելու համար նախատեսված ստորաբաժանումների կողմից:

5. «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկությունների փաստաթղթաշրջանառությունը պետական կառավարման համակարգի մարմինների միջեւ (այդ թվում՝ պահպանությունը) իրականացվում է էլեկտրոնային փաստաթղթաշրջանառության համակարգի միջոցով: Էլեկտրոնային փաստաթղթաշրջանառության համակարգից դուրս՝ այդ թվում թղթային տարբերակով, փաստաթղթաշրջանառության դեպքերը Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության, ազգային անվտանգության ապահովման, ինչպես նաեւ արտաքին հարաբերությունների, հասարակական կարգի պահպանության ոլորտում լիազորված մարմինների համար սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը:

6. «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկության գործավարության կարգը սահմանվում է կառավարության կողմից:

ՀՈԴՎԱԾ 31.3. Հասանելիության սահմանափակումը վերացնելը

1. Տեղեկությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին դասած պաշտոնատար անձը պարտավոր է վերացնել սահմանափակումը, եթե վերացել են տեղեկությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին դասելու հիմքերը կամ լրացել է սահմանափակման՝ օրենքով սահմանված ժամկետը եւ սահմանափակման ժամկետի երկարաձգման անհրաժեշտությունը բացակայում է:

2. Եթե տեղեկության հասանելիության սահմանափակումը վերացվում է, ապա տեղեկակրի «ԾԱՌԱՅՈՂԱԿԱՆ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԱՄԱՐ» բառերի կամ «ԾՕՀ» հապավման վերեւում կամ ներքեւում հոծ տառերով կատարվում է «ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿՈՒՄԸ ՎԵՐԱՑՎԱԾ է» նշումը:

3.Սահմանափակումը վերացնելուց հետո տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթաշրջանառությունը եւ գործավարությունն իրականացվում է ընդհանուր կանոններին համապատասխան:

4. Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների եւ իրավաբանական անձանց համապատասխան պաշտոնատար անձինք պարտավոր են տեղեկության հասանելիության սահմանափակումը վերացնելու մասին անհապաղ տեղեկացնել բոլոր նրանց ում փոխանցել է այդ տեղեկությունը:

ՀՈԴՎԱԾ 31.4. «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկությունների  պահպանությունը եւ պաշտպանությունը

1. Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, կազմակերպությունների եւ իրավաբանական անձանց համապատասխան պաշտոնատար անձինք պարտավոր են կիրառել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները, այդ թվում՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների անվտանգության միջոցներ, պահպանելու եւ պաշտպանելու համար.

1) «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկության ամբողջականությունը՝ պատահական կամ դիտավորյալ չարտոնված փոփոխություններից.

2) «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկությունը՝ պատահական կամ դիտավորյալ ոչնչացումից.

3) «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկության բացահայտման կամ հրապարակման սահմանափակումները՝ պատահական կամ դիտավորյալ  տարածումից:

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված միջոցները կիրառվում են «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով բոլոր տեղեկակիրների համար:

3. «Ծառայողական օգտագործման համար» նշումով տեղեկություն հրապարակած կամ այդպիսի տեղեկության փաստաթղթաշրջանառության կարգը խախտած անձինք ենթակա են  կարգապահական պատասխանատվության:»:

Հոդված 2. Եզրափակիչ մաս եւ անցումային դրույթներ

1. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող տասներորդ օրը:

2. Սույն օրենքից բխող իրավական ակտերը համապատասխան մարմինները պարտավոր են ընդունել մինչեւ 2026 թվականի հունվարի 1-ը:

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ԿԻԲԵՌԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ», «ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՄԱՐՄՆԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ ՓԱԹԵԹԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

1. Ընթացիկ իրավիճակը եւ իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը.

Տեղեկատվական հասարակության զարգացմանը զուգահեռ, ինչպես աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում ակտիվ գործընթացներ են ծավալվում տեղեկատվական համակարգերի եւ էլեկտրոնային հաղորդակցության ցանցերի տարածման, տնտեսության նոր ոլորտներում դրանց կիրառության աշխարհագրության ընդլայնման, հասարակության լայն շրջանակների կողմից օգտագործման ուղղություններով:

Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման եւ կիրառության ընդլայնման դրական միտումներին  զուգահեռ առաջ են գալիս նոր մարտահրավերներ՝ կապված այդ համակարգերի եւ ցանցերի կիբեռանվտանգության ապահովման, պետության անվտանգության եւ տնտեսության բնականոն կենսագործունեության համար կարեւոր նշանակություն ունեցող տեղեկատվական համակարգերում եւ կրիտիկական տեղեկատվական ենթակառուցվածքներում (այդ թվում՝ ֆինանսական, բանկային, հեռահախորդակցության, էներգետիկ, առողջապահական եւ այլ կենսական նշանակության ոլորտներում գտնվող համակարգերում) տեղի ունեցող կիբեռմիջադեպերի կանխարգելման եւ լուծման, դրանց ազդեցության մեղմացման, հետեւանքների վերացման  հետ:

Հայաստանում էլեկտրոնային կառավարման եւ էլեկտրոնային ծառայությունների մատուցման ներդրման գործընթացը սկսվել է դեռեւս 90-ական թվականների վերջերից: ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականին ընդունվել է Գործողությունների ծրագիր՝ ուղղված էլեկտրոնային կառավարման համակարգի զարգացմանը: Արդյունքում իրականացվել են մի շարք նախաձեռնություններ, որոնցից, որպես հաջողված օրինակներից մեկը, կարելի է մատնանշել  Էլեկտրոնային կառավարման գործիքների համակարգը (www.e-gov.am)՝ ավելի քան 20 առցանց ծառայություններով: Չնայած դրան, պետական կառավարման հատվածում թվային զարգացումը մինչ այժմ ընթացել է անհամաչափ: Հանրային ծառայությունների թվային զարգացումը ներկայումս տարբեր գերատեսչություններում գտնվում է տարբեր փուլերում: Թվայնացումն իրականացվել է տարբեր սկզբունքներով՝ ըստ տարբեր կառավարությունների ռազմավարական առաջնահերթությունների, առանձին գերատեսչությունների թվային պատրաստվածության, առանձին ծառայությունների թվայնացման առաջնահերթությունների, ինչպես նաեւ քաղաքացիների պահանջների եւ կարիքների: Սա հանգեցրել է թվայնացման ասպարեզում մի քանի առաջատար օղակների ձեւավորմանը, որոնք առանձնանում են այս ոլորտում իրենց բավականին լավ զարգացած կարողություններով: Միեւնույն ժամանակ մի շարք գերատեսչություններում թվայնացման զարգացման մակարդակը չափազանց ցածր է: Պետական համակարգում թվային փոխակերպման միասնական քաղաքականության եւ միասնական մոտեցումների բացակայության արդյունքում կառավարության թվայնացումը հիմնականում կրել է ապակենտրոնացված բնույթ՝ մասնակի լուծումներով:

Հաջորդ խնդիրը տվյալների բազաների միջեւ արդյունավետ եւ անխափան փոխգործելիության հարթակի բացակայությունն է: Համակարգերի անխափան փոխգործելիության նախապայման է հանդիսանում տվյալների ավտոմատացված փոխանակման համակարգի ստեղծումը: Թվայնացված բազմաթիվ պետական ծառայությունների դեպքում բացակայում է առնչվող ծառայությունների հետ փոխկապակցվածությունը, արդյունքում քաղաքացիների համար ամբողջապես թվային հանրային ծառայությունը համալիր կերպով չի տրամադրվում:

Համակարգման եւ ջանքների մեկտեղման խնդիրը առկա է նաեւ տեղեկատվական համակարգերում եւ կրիտիկական տեղեկատվական ենթակառուցվածքներում կիբեռանվտանգության ապահովման հարցում: Հայաստանում պետական գերատեսչություններն առանձին-առանձին փորձում են ապահովել իրենց կիբեռանվտանգությունը, սակայն դա հատվածային է, եւ չկա համընդհանուր, միասնական կամ համապետական մոտեցում:

Կենսական կարեւոր նշանակության ոլորտներում ծառայությունների մատուցման համար կիրառվող տեղեկատվական համակարգերի կիբեռանվտանգության ցածր մակարդակն հանգեցրել է մի քանի էական հետեւանքների. 

• կիբեռհարձակումների աճ, որոնք ուղղված են ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր հատվածներին: Օրինակ, Ըստ «Կասպերսկու լաբորատորիայի» տվյալների, 2016 թվականին Հայաստանի յուրաքանչյուր 3-րդ օգտատեր բախվել է կիբեռսպառնալիքի, այն էլ տարեկան միջինը 82 անգամ: «Կասպերսկու լաբորատորիայի» մեկ այլ զեկույցի համաձայն Հայաստանում կիբեռհարձակումները 2021 թվականի առաջին կիսամյակում նախորդ տարվա համեմատ աճել են 20 տոկոսով: Կիբեռմիջադեպերի այս աճը ցույց է տալիս աճող սպառնալիքների լանդշաֆտը եւ ներկայումս գործող ոչ համարժեք պաշտպանական մեխանիզմները:

• Թվային ծառայությունների նկատմամբ հանրային վստահության նվազում: Կիբեռանվտանգության խոցելի միջավայրը սահմանափակում է նաեւ թվայնացումից սպասվող օգուտները, ինչի պարագայում կրիտիկական տեղեկատվական ենթակառուցվածքների բացահայտումը եւ պաշտպանությունը դառնում է հրամայական:

• Բացասական ազդեցություն օտարերկրյա եւ ներքին ներդրումների վրա՝ ազդեցություն ունենալով ընդհանուր բիզնես միջավայրի վրա: Հաշվի առնելով, որ  բիզնեսները դառնում են ավելի շատ կախված թվային տեխնոլոգիաներից, ներդրողները առաջնահերթություն են տալիս այն երկրներին, որոնք ունեն ուժեղ կիբեռանվտանգության շրջանակներ: Համաշխարհային բանկը նշել է, որ կիբեռանվտանգության թույլ միջոցներ ունեցող երկրներն ավելի քիչ գրավիչ են օտարերկրյա ներդրողների համար՝ բիզնես գործառնությունների բարձր ռիսկերի պատճառով:

• Վերոնշված խնդիրների կուտակային ազդեցություն՝ պետական կառույցների նկատմամբ հանրային վստահության նվազեցման համար:

Հեռահաղորդակցության միջազգային միության (ITU) զեկույցում նշվում է, որ կիբեռանվտանգության ավելի ցածր պատրաստականություն ունեցող երկրներում, ինչպիսին է Հայաստանը, անձնական տվյալների խախտումների ավելի բարձր հաճախականություն է նկատվում՝ ազդելով հանրային վստահության եւ անվտանգության վրա: Կիբեռանվտանգության ցածր մակարդակը նաեւ նշանակում է, որ անձնական տվյալների կորստի դեպքերը կդառնան ավելի հաճախակի եւ կոպիտ, հետեւաբար, տվյալների, տվյալների պաշտպանության եւ կիբեռանվտանգության վերաբերյալ ոչ համարժեք օրենքներ ունեցող երկրներում նկատվում են անձնական տվյալների գողության եւ ֆինանսական խարդախությունների ավելի բարձր տեմպեր:

Եվրոպական միության կիբեռանվտանգության գործակալությունը (ENISA) եւս կրիտիկական ենթակառուցվածքների ոլորտում կիբեռանվտանգության կանոնակարգերի բացակայությունը համարում է խիստ ռիսկային:

Այս առումով Հայաստանը փաստացի գտնվում է խոցելի պետությունների ցանկում, իսկ կիբեռանվտանգության ապահովման համընդհանուր քաղաքականության բացակայությունը կարող է ավելի խոցելի դարձնել երկրի ցանցային եւ տեղեկատվական համակարգերը: Օրենսդրական կարգավորումների բացը էական խոչընդոտ է դարձել երկրի թվային օրակարգի զարգացման հարցում, այդ թվում նաեւ միջազգային ընկալման եւ տարբեր երկրների հետ կիբեռ համագործակցության տեսանկյունից: ITU-ի Կիբեռանվտանգության գլոբալ ինդեքսով, որը երկրի առաջընթացը գնահատում է հինգ հիմնական ցուցանիշներով (իրավական, տեխնիկական, համագործակցային, կարողությունների զարգացման եւ ինստիտուցիոնալ) 2020 թվականի համեմատ 2023 թվականին Հայաստանի դիրքը բարելավել է ընդհամենը 3.4 կետով: Հետեւաբար, միայն օրենսդրական հենքի՝ «Կիբեռանվտանգության մասին» օրենքի ընդունումը եւ վերջին մեկուկես տարում ՀՀ կառավարության ձեռնարկած քայլերը՝ կարողությունների զարգացման, համագործակցության եւ  AM-CERT (Հայաստանի համակարգչային արտակարգ իրավիճակների արձագանքման թիմի) ստեղծմամբ կկապիտալիզացվեն եւ երկիրը առավել բարենպաստ դիրքերում կհայտնվի:

Հաջորդ խնդիրը վերաբերում է տեղեկատվության ազատության ապահովման բնագավառում  թվային տեխնոլոգիաների օգտագործմանը կամ տեղեկություններին հասանելիության ապահովվումը տեղեկատվական տեխնոլոգիաների միջոցով: «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ գործող օրենքը նախատեսում է տեղեկատվության ապահովման երկու եղանակ՝ տեղեկություն պահանջող անձի հարցմանը պատասխանելով եւ տարին մեկ անգամ տեղեկատվություն տնօրինողների կողմից օրենքով նախատեսված 13 խումբ տեղեկությունները պարտադիր տարին մեկ անգամ հրապարակելով, որոնք, որպես տեղեկատվության ազատության իրավունքի իրացման միջոց, շարունակելու են մնալ ուժի մեջ: Այսինքն, քաղաքացիներին որակյալ հանրային ծառայություններ մատուցելու տեսանկյունից, նախապատվությունը չի տրվում թվային տեխնոլոգիաների միջոցով տեղեկատվության հասանելիություն ապահովելուն: Այդ մոտեցումը, որը հայտնի է նաեւ «բաց տեղեկությունների քաղաքականության սկզբունքը» անվանմամբ, որը վաղուց կիրառվում է առաջադեմ մի շարք երկրներում:

Վերը նկարագրածը վկայում է այն մասին, որ տարիների ընթացքում կենսական կարեւոր նշանակության ոլորտներում կիրառվող տեղեկատվական համակարգերի կիբեռանվտանգության ցածր մակարդակը, հանրային ծառայությունների հատվածական եւ որեւէ տրամաբանության չենթարկվող թվայնացումը, տվյալների դասակարգման, պահպանման եւ  կառավարման միասնական կարգավորիչ միջավայրի  բացակայությունը հանրության լայն շրջանակներում Հայաստանի թվային փոխակերպման ապագայի հանդեպ լավատեսական ակնկալիքներ չեն ձեւավորել, հետեւաբար, հասունացել է պահը ինստիտուցիոնալ լուծումներով հասնել Հայաստանի թվային փոխակերպման միասնական օրակարգի ձեւավորմանը, տվյալների կառավարման, կիբեռանվտանգության ապահովման  նոր քաղաքականության ներդրմանը:

2. Առաջարկվող կագավորման բնույթը.

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է.

• Տեղեկատվական արդյունավետ համակարգերի ստեղծմամբ եւ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների միջոցով ապահովել միջազգային չափանիշներին բավարարող թվային ծառայությունների մատուցում: Մասնավորապես նախատեսվում է բաց տվյալների քաղաքականության սկզբունքի ներդրմամբ ապահովել ԾՕՀ կամ պետական գաղտնիք չդասակարգված տեղեկությունների բացահայտում պաշտոնական կայքէջերում, փոխգործելի շտեմարանների միջոցով սկզբնաղբյուր տվյալները հասանելի դարձնել պետության կողմից մատուցվող բոլոր ծառայությունների համար, սահմանել ընդհանուր ստանդարտներ, չափանիշներ պետական տեղեկատվական համակարգերի համար եւ ապահովել դրանց կիրառման հստակ մեխանիզմներ: Այս եղանակները օրենքի մակարդակում առաջարկվում է կարգավորել առաջին անգամ:

• Պետական կառավարման համակարգի մարմինների միջեւ ապահովել տվյալների միասնական օգտագործման գործուն համակարգ (փոխգործելիություն), կիրառելով տվյալների հավաքագրման «մեկանգամյա» սկզբունքը:

• Ապահովել պետական տեղեկատվական համակարգի քաղաքականության մշակման, իրականացման, վերահսկողության եւ հսկողության միասնական համակարգի ներդրում:

• Ապահովել պետական տեղեկատվական համակարգի կառավարման թվային տեխնոլոգիաների ներդրման ինստիտուցիոնալ մեխանիզմների մշակում, թվայնացման ստանդարտների մշակում եւ ներդրում, անվտանգության չափանիշների ներդրում, միասնական հենքի կիրառում:

• Թվայնացման միջոցով նախատեսվում է նպաստել պետության կողմից մատուցվող ծառայությունների որակի բարելավմանը եւ հասանելիության բարձրացմանը,

• Ձեւավորել եւ սպասարկել պետական ծառայությունների միասնական հարթակ, ապահովել թվայնացման նախագծերի տեխնիկական վերահսկողություն, թվային լուծումների թեստավորում, ստանդարտների եւ պահանջների համապատասխանության ստուգում,

• Ապահովել պետական տեղեկատվական համակարգի ձեւավորման հիմնաքար հանդիսացող տեղեկատվական շտեմարանների ստուգում եւ ներդաշնակեցում, տվյալների շտեմարանի տեխնիկական համապատասխանություն, հավաքվող տվյալների ու դրանց աղբյուրների օրենքով կամ դրա հիման վրա ընդունված օրենսդրությամբ սահմանված պահանջներին համապատասխանություն:

• Ներդնել կիբեռանվտանգության ոլորտում պետական համալիր քաղաքականություն, մշակել ոլորտային ռազմավարություն եւ գործողությունների ծրագիր՝ կիբեռանվտանգության մարտահրավերների եւ ռիսկերի գույքագրման, դրանց դասակարգման, կիբեռմիջադեպերին արձագանքման համակարգված միջոցառումների եւ սկզբունքների սահմանման, արտակարգ իրավիճակներում եւ ռազմական դրության ժամանակ կիբեռանվտանգության ապահովման ուժեղացման, լրացուցիչ գործողությունների պլանի եւ համապատասխան սցենարների մշակման, դերերի եւ պատասխանատվության շրջանակի հստակեցման, կիբեռվարժանքների պլանավորման եւ իրականացման, հասարակության լայն շրջանակների իրազեկման եւ կիբեռգրագիտության մակարդակի բարձրացմանը միտված ծրագրեր իրականացնելու համար: Օրենքի նախագծով սահմանված կիբեռանվտանգության կարգավորումները նպատակ ունեն ապահովել secure by design «անվտանգություն ըստ դիզայնի» սկզբունքը, այսինքն՝ թվային հասարակության եւ տնտեսության ձեւավորումը՝ կիբեռանվտանգ միջավայրում:

• Ստեղծել ինքնավար մարմնի կարգավիճակով նոր պետական մարմին՝ Տեղեկատվական համակարգերի կարգավորման հանձնաժողով, որի ձեւավորման հիմքում դրվելու է մասնագիտական անկախության, կայացված որոշումների վերաբերյալ մասնագիտական իմունիտետ ունենալու եւ քաղաքական ազդեցություններից զերծ մնալու սկզբունքները: Մարմինն իրականացնելու է կարգավորող իրավասություններ հետեւյալ հիմնական ուղղություններով.

- Հանրային տեղեկությունների հասանելիության եւ կառավարման մասով. պետական թվայնացման լուծումների տեղակայում, կառավարում եւ սպասարկում, 24/7 ռեժիմում անխափան աշխատանքի ապահովում, միջազգային ստանդարտներին համապատասխան տվյալների, թվային պահոցների եւ համակարգերի մշտադիտարկում եւ անվտանգության ապահովում, ժամանակակից ամպային ենթակառուցվածքների, ծառայությունների եւ տեխնոլոգիաների ներդրում, որը նաեւ հասանելի կլինի մասնավոր հատվածի համար:

- Կիբեռանվտանգության մասով. Կիբեռանվտանգության ստանդարտների մշակում եւ կենսական նշանակության ոլորտների տեղեկատվական համակարգերի համապատասխանության ստուգում այդ ստանդարտներին, փորձագիտական խորհրդատվություն, կիբեռանվտանգության մակարդակի/վիճակի մշտադիտարկում, կիբեռանվտանգության նվազագույն պահանջների մշակում եւ ընդունում,  ինչպես նաեւ կիբեռգրագիտության բարձրացման տարբեր ծրագրերի իրականացնում քաղաքացիների եւ պետական ծառայողների համար:

- Նույնականացման, թվային ստորագրության եւ գաղտնագրման ծրագրային ապահովումների մշակման սկզբունքների սահմանում, ներդրում, կառավարում:

- Տեղեկատվական համակարգերի եւ կիբեռանվտանգության ոլորտներում ընդունված իրավական ակտերի կիրառման ապահովում, դրանց խախտումների կանխարգելում եւ վերահսկողություն:

• Հարակից օրենքներում կատարել անհրաժեշտ փոփոխություններ եւ լրացումներ՝ Տեղեկատվական համակարգերի կարգավորման հանձնաժողովի բնականոն գործունեության ապահովման, պետական տեղեկատվական միասնական համակարգի ստեղծման, տվյալների դասակարգման, փոխանակաման փուլում տվյալների պաշտպանության, այդ թվում՝ պետական տեղեկատվական համակարգից օգտվողների համար՝ անձնական տվյալների նկատմամբ հսկողության արդյունավետ գործիքի ներդրման ու դրա ապահովման, բաց տվյալների քաղաքականության ներդրման, ինչպես նաեւ վարչական պատասխանատվության դեպքերի կիրառման հետ կապված կարգավորումները հստակեցնելու եւ օրենքների նախագծերի կարգավորման առարկային առնչվող այլ հարաբերություններ կարգավորելու նպատակով:

3. Ակնկալվող արդյունքը.

Ներկայացված նախագծերի փաթեթով առաջարկում է կիբեռանվտանգության, բաց տվյալների քաղաքականության, թվայնացված միջավայրի ստեղծման, թվայնացման գործընթացների համակարգման միասնական մոտեցումներ, որն ապահովելու է քաղաքացիներին եւ մասնավոր հատվածին ամբողջապես՝ ծայրից ծայր թվային հանրային ծառայություններ մատուցելու հնարավորությունը, երաշխավորելու է կիբեռանվտանգության պատշաճ մակարդակ կենսական նշանակության ոլորտներում եւ համապատասխան ենթակառուցվածքներում, ինչպես նաեւ կայուն նախադրյալներ է ստեղծելու թվային հասարակության եւ տնտեսության անցման եւ սպասարկման համար: Թվայնացման գործընթացները մարդկանց համար պետք է ամենօրյա գործնական, կենսական նշանակություն ունենան, լինեն հասանելի, հարմարավետ եւ արդյունավետ՝ ստեղծելով թվային համակարգերի ու լուծումների նկատմամբ վստահության միջավայր, իսկ որակյալ տվյալները պետք է դառնան առանցքային խթան անձի, պետության եւ բիզնեսի տվյալահեն որոշումների կայացման համար:

4. Նախագծերի փաթեթի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները եւ անձինք.

Նախագծերի փաթեթը մշակվել է ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարության եւ Հայաստանի տեղեկատվական համակարգերի գործակալության հետ համատեղ:

5. Նախագծերի փաթեթի ընդունման կապակցությամբ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում ծախսերի եւ եկամուտների նվազեցման կամ ավելացման մասին.

Նախագծերի փաթեթի ընդունումը  Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում եկամուտների նվազեցման չի հանգեցնի, իսկ ծախսերի ավելացման կարող է հանգեցնել՝ Տեղեկատվական համակարգերի կարգավորման հանձնաժողովի ստեղծման գործոնով պայմանավորված: Օրենքի նախագծի ընդունմամբ մարմնի համապատասխան պաշտոնների եւ աշխատակիցների ամբողջական համալրման արդյունքում տարեկան վարձատրության, սոցիալական ապահովության ընդհանուր գումարը կկազմի մոտ 6 մլրդ դրամ:  Ծախսերի հաշվարկի ընթացքում հաշվի է առնվել այն հանգամանքը, որ հիմնական մասնագիտական ստորաբաժանումների աշխատակիցների վարձատրությունը շուկայում բարձր է, իսկ այդ թիմերը կազմելու են մարմնի հաստիքների հիմնական հատվածը:

6. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ.

Նախագծերի փաթեթի մշակումը բխում է 2050 Հայաստանի վերափոխման ռազմավարության «Պաշտպանված Հայաստան» մեգանպատակից:

Նախագծերի փաթեթի մշակումը բխում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026թթ. ծրագրի «Բարձր տեխնոլոգիաներ» բաժնի եւ ՀՀ կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի N 1902-Լ որոշման N 1 հավելվածով հաստատված «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագրի» ՀՀ ԲՏԱ նախարարությանը կիբեռանվտագության ոլորտում նախատեսված միջոցառումների անխոչընդոտ իրականացումից:

Նախագծերի փաթեթը բխում է  Կառավարության 2021 թվականի փետրվարի 11-ի թիվ 183-Լ որոշմամբ հավանության արժանացած Հայաստանի թվայնացման ռազմավարությանից, մասնավորապես՝ «Թվայնացման հիմնարար պայմաններ» բաժնի 5-րդ, 6-րդ, 7-րդ եւ 8-րդ կետերից, Հայաստանի թվայնացման ռազմավարության միջոցառումների ծրագրի եւ արդյունքային ցուցանիշների 1-ին եւ 3-րդ միջոցառումներից:

Նախագծերի փաթեթի ընդունումը բխում է նաեւ «Բաց կառավարման գործընկերություն-Հայաստան» նախաձեռնության շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության 2022-2024թթ. գործողությունների ծրագրի «1. Տվյալների քաղաքականությունը սահմանող օրենսդրության ձեւավորում» հանձնառությունից:
 

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

«ԿԻԲԵՌԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ», «ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՄԱՐՄՆԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ, ԻՆՉՊԵՍ ՆԱԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ ՓԱԹԵԹԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԷԱԿԱՆ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿԱՄ ԾԱԽՍԵՐԻ ԱՎԵԼԱՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ

«Կիբեռանվտանգության մասին», «Հանրային տեղեկությունների մասին», «Տեղեկատվական համակարգերի կարգավորման մարմնի մասին», «Տեղեկատվության ազատության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Պետական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Կառավարության կառուցվածքի եւ գործունեության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Էլեկտրոնային փաստաթղթի եւ էլեկտրոնային թվային ստորագրության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին», «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի ընդունման կապակցությամբ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտների էական նվազեցման չի հանգեցնի, իսկ ծախսերի ավելացման կարող է հանգեցնել:

Տեղեկանք գործող օրենքի փոփոխվող հոդվածների վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի որոշում

Գրություն